Naam:	Complex woningen en bedrijfsruimten Sijzenbaan e.o. Deventer
Type:	bedrijfsruimten; ,woningbouwcomplexen;
Opdrachtgever:	Woningbouwvereniging Onze Woning, Deventer
Uitgevoerd:	ja
Bestaand:	ja
Architecten:	Bosch, Th.J.J. (Bosch (Bosch, Th.J.J.)), 1985, 1986; Knemeijer, G. (Bosch (Bosch, Th.J.J.)), 1985, 1986, ontwerpassistentie-; Vries, B. de (Bosch (Bosch, Th.J.J.)), 1985, 1986, ontwerpassistentie-;
Bijdragen:	Reinbouw, Dieren -uitvoering-,
Adres:	Sijzenbaan e.o., Deventer;

Bijzonderheden:

'Een mediterraan dorpje', 'de straatjes kronkelen er omhoog als in het mooiste Itali?'... De kritieken op de Sijzenbaan waren lovend. Het complex werd een architectonische kwaliteit toegedicht die onze landsgrenzen zou overschrijden. Maar het is nu juist de Nederlandse sociale woningbouw die zich van het buitenland onderscheidt door de rijke traditie. En de Sijzenbaan is daarin een mijlpaal. Theo Bosch is erin geslaagd een woonbuurtje met een hoge bebouwingsdichtheid (104 woningen per hectare) te cre?ren met een tuinstadachtig karakter en een ontspannen sfeer. Dat was een huzarenstukje op zich. In het stedenbouwkundig ontwerp is met het verkavelingspatroon op natuurlijke wijze ingespeeld op de grilligheid van het terrein en is tegemoetgekomen aan de opgave energiezuinige woningen te realiseren. De architectonische detaillering en de zorgvuldigheid waarmee de gebieden tussen de openbare ruimte en het priv?-domein van de woning is vormgegeven, markeren een hoogtepunt in het oeuvre van Bosch.
De kop van het complex aan het Sijzenbaanplein is ingevuld met winkels en bedrijven. Daarmee is aansluiting gezocht bij de functiemenging die karakteristiek is voor het oude centrum. De licht gebogen wand met arcade verschaft op vloeiende wijze toegang tot de zes meter brede, flauw oplopende Sijzenbaan. In de wanden van deze ruggengraat van het complex zijn doorgangen opgenomen naar semi-openbare tuinen die gedeeltelijk worden omsloten door gekromde bouwstrookjes, die Theo Bosch 'banaantjes' noemde. De vorm van deze strookjes is zowel afgeleid uit een optimale ori?ntatie van het gevelvlak op de zon als uit een onbelemmerd uitzicht vanuit de woningen. Beeldbepalend voor deze groene binnenhoven zijn de halfronde serres, waarvan de inrichting varieert tussen subtropische tuinen en uitstalkasten. Zo is geen binnenhof hetzelfde, heeft elke woning een eigen signatuur en prikkelt de architectuur de betrokkenheid op het collectieve groen, zoals sociale woningbouw in de Berlagiaanse traditie zou moeten zijn.
De middelgrote provinciestad transformeerde relatief laat van een Oudhollandse koekstad in een moderne industriestad. Ook de stadsvernieuwing kwam er vrij laat op gang. Halverwege de jaren tachtig was de binnenstad nog zo bouwvallig dat zij werd verkozen tot decor voor de oorlogsfilm 'A bridge too far'. Het buurtje rond de Sijzenbaan vormde hierop geen uitzondering. Het als urgent aangemerkte plangebied lag op het snijvlak van het oude centrum en een villabuurt rond singels uit de 19e eeuwse schil. Typisch voor de locatie waren de hoogteverschillen, met als meest extreme verval de twee meter hogere ligging van de Sijzenbaan ten opzichte van de Gedempte Achtergracht, aan de rand van het terrein. Om de (gevreesde) tumultueuze sloop van de gekraakte Heiligerspanden te vermijden leefde bij de gemeente het idee, zoveel mogelijk huizen te renoveren en de gaten 'historiserend' in te vullen. Dit kwam niet van de grond en volgens veranderde inzichten werd een ontwerp voor vervangende nieuwbouw gemaakt. Dit wat zouteloze plan beantwoordde niet aan de ambities van de tot investeren bereide woningcorporatie Onze Woning. In overleg met de gemeente werd een nieuw programma van eisen opgesteld.
Na een ronde langs elf architecten werd Theo Bosch gevraagd een stedenbouwkundig plan te maken. Bosch stelde dat het programma van eisen een te smalle basis vormde voor een kwaliteit goed ontwerp. Volgens Bosch waren er te weinig vierkante meters bedrijfsoppervlak in opgenomen en moesten er meer en meer verschillende woningen worden gebouwd. Nu was de combinatie van wonen en werken een noviteit in de stadsvernieuwing van Deventer, maar de verwachtingsvolle opdrachtgever werkte soepel mee aan de herformulering van de opgave. Het leidde tot een zelfs voor Bosch zeer grote woningdifferentiatie: 28 woningtypen, vari?rend tussen ??n- en zeskamerwoningen.
Belangrijke passages in het nieuwe programma waren 'niet historiseren', 'inspraakproject', 'Sijzenbaan moet terug' en 'energiezuinig ?n zonne-energie'. Bosch loste een en ander op door het oorspronkelijke stratenpatroon in hoofdlijnen te herstellen en met een speelse verkaveling in te spelen op de eis van energiezuinigheid. Nieuwe elementen, die al schetsend werden ingebracht, waren het ronde Brinkpoortplein en een gedeeltelijke bebouwing van een voorheen leeg deel van het Sijzenbaanplein. Het ontwerp werd verfijnd door een geduldig draaien en schuiven met serres en het optimaliseren van hoekoplossingen. Toen vlak voor de uitvoeringsfase de kosten het budget dreigden te overschrijden, doneerde de enthousiast geworden gemeente een extra bijdrage uit het Stadsvernieuwingsfonds, al kon dit niet verijdelen dat op enkele zaken moest worden bezuinigd, zoals op de lichtkoepels boven de serres.
In totaal omvat het complex 123 woningen en 20 bedrijfruimtes. De afwisseling van eengezins- en ouderenwoningen verschaft de Sijzenbaan een gevarieerd gevelbeeld, die ooit karakteristiek was voor dit kleinstedelijk gebied. De noordelijke gevelwand wordt vlakbij het Sijzenbaanplein onderbroken door een straatje dat voert naar het nieuwe Brinkpoortplein, een ruimte die gedeeltelijk wordt geflankeerd door twee cirkelsegmenten. Het centrum van deze bijna serene ruimte wordt geaccentueerd door een cirkelvorm en enkele traptreden in de bestrating. De combinatie van voordeuren van woningen en achterdeuren van bedrijfsruimtes tegenover elkaar is te beschouwen als schoonheidsfoutje in het ontwerp van deze ruimte die door schaal, stoffering en zorgvuldige detaillering het idee van de stadskamer oproept: het gevoel gevend een beetje 'binnen' te zijn. De andere wand aan de Sijzenbaan verschaft doorkijkjes naar de binnenhoven en toegangen naar de galerijen van een deel van de woningen in de 'banaantjes'. Al deze woningen zijn met hun taps uitlopende bouwmuren gericht op het groengebied en de zon die zeer welkom is door de serres. In de maisonnettes wordt de beleving van ruimtelijkheid geprikkeld door dubbel hoge serres in combinatie met vides. Misschien wordt van ruimtelijkheid en licht het meest genoten in de bovenmaisonnettes waar centraal boven de spiltrap lichtkoepels zijn aangebracht. Theo Bosch beschouwde de serre als een wezenlijke verbetering van het balkon, als rijkere intermediair tussen binnen en buiten. De serres laten niet alleen meer licht binnen dan vlakke gevels, ze functioneren in alle seizoenen als 'warmtebuffers'. De dubbelglas puien tussen de woonkamer en serre bestaan uit vijf delen waarvan er drie geopend kunnen worden. De serres zelfs zijn onverwarmd en worden begrensd door enkelglas puien. Het nadeel daarvan is dat de serre in de winter wel bruikbaar is maar dat het een hogere energierekening geeft. Enkele bewoners zouden het vloeroppervlak van de serre liever bij de woonkamer betrokken zien. Dat neemt niet weg dat de woningen een bijzonder uitgekiend en nagenoeg onzichtbaar verwarmingssysteem hebben, via een combinatie van radiatoren- en luchtverwarming.
Omdat bijna niets 'recht liep', was men bij aanvang van de bouw bepaald niet optimistisch. Die gemoedstoestand sloeg om in tevredenheid dankzij extra inspanningen en vakdeskundigheid van de tekenaars, de constructeur en de (speciaal voor dit project geselecteerde) aannemer. Vijftien jaar na oplevering ziet de Sijzenbaan er nog bijna als nieuw uit, al moest in de jaren negentig de drupvervuiling op de stucgevels worden verholpen door de plaatsing van extra lekdorpels. De buitengevels zijn uitgevoerd in roomkleurig pleisterwerk waarbij Bosch gebruik maakte van de nieuwe mogelijkheid het pleisterwerk direct op de gevelisolatie aan te brengen. In dit geval betrof dat Strikotherm waarbij de massieve buitenwanden van kalkzandsteenblokken werden bekleed met 10 cm dikke polystyreenplaten en afgewerkt met gewapend stucwerk. De kozijnen in de wanden zijn zonder neggen vlak in de gevel geplaatst. De plinten van de bouwvolumes zijn afgewerkt met beschermende dubbel hardgebakken tegels. Zo excelleert de Sijzenbaan door een fraaie bouwkundige detaillering die nergens koketteert. Een voorbeeld daarvan is de ophanging van de galerijen aan betonnen jukken: een constructieve oplossing die bijdraagt aan het karakteristieke beeld.

  Literatuur