Essay:
|
J.E.W.G. Kortlang Fzn. (1888-1945) Johannes Evert Wilhelm Gijsbrecht Kortlang werd geboren in Velp op 14 februari 1888. Zijn vader, Fokko Kortlang, was architect, maar gaf zijn praktijk op om in 1891 de eerste directeur van zwakzinnigeninrichting ?s Heerenloo in Ermelo te worden, wat hij 34 j ... meer
J.E.W.G. Kortlang Fzn. (1888-1945)
Johannes Evert Wilhelm Gijsbrecht Kortlang werd geboren in Velp op 14 februari 1888. Zijn vader, Fokko Kortlang, was architect, maar gaf zijn praktijk op om in 1891 de eerste directeur van zwakzinnigeninrichting ?s Heerenloo in Ermelo te worden, wat hij 34 jaar bleef. Met de naastgelegen inrichtingen Groot Emaus, Lozenoord en Veldwijk zou dit een van de grootste christelijke complexen voor psychiatrische zorg in Nederland worden. Met zijn vader als bouwheer ontwierp Joh. Kortlang Fzn. op het terrein van ?s Heerenloo diverse paviljoens. Maar ook tekende hij boerderijen, directeurs- en onderwijzerswoningen, een watertoren, een transformatorhuisje, fietsenstallingen, alsmede een kerk. Naast zijn werk als architect is Johan Kortlang directeur van het bedrijf 'Gelderland aan Zee'. In 1917 koopt hij 'een prachtig boschrijk terrein' in de nabijheid van Ermelo. Het gebied lag destijds aan de Rijksstraatweg en was reeds aangelegd met brede wegen. Zijn doel was er landhuizen op te bouwen om deze vervolgens (gemeubileerd) te verhuren. De directeur besluit zo snel mogelijk over te gaan op de bouw van bungalows. Hij start met drie kleine huisjes, Vondellaan 3, Da Costalaan 5 en Da Costalaan 40. Naast deze werkzaamheden was Kortlang ondermeer 25 jaar Statenlid voor de Antirevolutionaire Partij in de Provinciale Staten van Gelderland.
Voor de Vereniging tot duurzame verzorging van minderjarigen bouwde hij in 1914 een opvoedingsgesticht voor verwaarloosde kinderen in Achterveld ten zuidoosten van Amersfoort. In de jaren twintig verhuurde hij 's-zomers landhuisjes, als directeur van Gelderland aan Zee. Waarschijnlijk landhuisjes die hij zelf had ontworpen en laten bouwen door de fabriek Hollands Schwarzwald uit Rijssen. Hiervoor adverteerde hij regelmatig in de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Ook verkocht hij bouwterreinen voor landhuizen in Ermelo en omgeving. Hij bood in 1923 onder meer villa De Berken in Ermelo te koop aan, en bouwgrond in landhuispark de Dennenkamp. Hij onderhield kennelijk een goede relatie met de redactie van het tweewekelijks in Amsterdam verschijnende bouwblad 'Vademecum der Bouwvakken'. Veel van zijn bouwprojecten zijn in dit blad gepubliceerd. In opdracht van de Joodse Vereniging Het Centraal Isra?litisch Krankzinnigengesticht in Nederland bouwde hij op het terrein van de inrichting Het Apeldoornsche Bosch in 1930 een mannenpaviljoen. Tijdens de bouw van het paedagogium Achisomog voor het Apeldoornsche Bosch in 1934-1936 werkte Kortlang samen met de architect J.S. Baars. Hier was de latere architect L.H.P. Waterman bouwopzichter. Als we kijken naar zijn bouwstijl, dan zien we een bepaalde lijn in zijn werken. Opvallend bij de 'Johan Kortlang'-woonhuizen zijn de ronde raampjes. Vaak zijn deze te vinden bovenin de kopgevels en naast de voordeur. Daarnaast gebruikte Kortlang zonder uitzondering baksteen in zijn bouwwerken. Vaak verbijzonderde hij de gevel met de metselverbanden van de bakstenen. Een goed voorbeeld hiervan is het lijkenhuisje op de begraafplaats van 's Heerenloo. Het trasraam is rondom breder uitgezet. Onder de vensters zijn de bakstenen verticaal gemetseld en steken om en om, schuin, een fractie uit. En ook de kopgevel is versierd doormiddel van uitstekende stenen. Het simpele huisje, krijgt hierdoor een rijke uitstraling. In de kopgevels van woonhuizen paste hij regelmatig vlechtwerk-verband toe. Dit is duidelijk te zien bij het door hem ontworpen woonhuis aan de Wilhelminalaan 6 in Ermelo. Bij het schilderwerk koos hij vaak voor donkergroen met lichtgeel in combinatie met wit. De luiken werden nogal eens in zandlopervorm in rood en wit gelakt. Nauwkeurig werd dit nageleefd door de aannemer en zelfs tot op de dag van vandaag is deze kleurencombinatie terug te vinden. De daken werden op een enkele uitzondering na, gedekt met pannen. In het begin van zijn carri?re gebruikte hij verglaasde rode pannen. Later vaker onverglaasde Hollandse rode pannen. Wanneer er een betere pan op de markt kwam, dan werd deze gebruikt. Kortlang koos ook wel eens andere kleuren voor de pannen, zoals zwarte en groen. Wanneer hij geen pannen gebruikte, was riet de andere optie. Harderwijkerweg 20 in Ermelo is een woonhuis met een rieten kap. Opmerkelijk is dat het huis een ronde erker heeft, met zelfs een rond gebogen raam. Er werd ingespeeld op de kwaliteiten die het riet bezat, om met ronde vormen te ontwerpen. Het ronde dak sluit dan ook naadloos aan op de erker. Een onoplettende voorbijganger zou de toewijding die Johan Kortlang aan zijn gebouwen schonk, niet merken. Wanneer men het oeuvre aandachtig bestudeert, dan ontdekt men hoeveel passie Johan Kortlang voor de architectuur had. Hij was een nauwkeurige man en ook de bouw van zijn werken diende nauwkeurig te worden uitgevoerd. Dit verliep niet altijd zonder problemen. De aannemer van de kerk te 's Heerenloo ging hierdoor failliet. Materialen die de architect niet aanstonden gingen terug en moesten door betere worden vervangen. Een zojuist gemetseld stuk muur dat hem niet aanstond duwde hij omver en moest overnieuw. De technische kwaliteit van zijn werken was hoog en waarschijnlijk is dat mede de reden waarom er nog veel gebouwen van hem bestaan. Ermelo'ers in het bezit van een woonhuis van Johan Kortlang zijn zich daar bewust van en zijn er trots op. In Ermelo is Kortlang dan ook zeker geen onbekende naam.
Johannes Kortlang had zeven kinderen, vier dochters en drie zoons. Hij overleed op 8 maart 1945 in Apeldoorn, samen met zijn zoon Joannes. Zij behoorden tot een groep van 117 gevangenen, die als represaille voor de aanslag op commandant der SS en hoofd van politie H. Rauter bij de Woeste Hoeve, op 8 maart 1945 werden ge?xecuteerd. Ook zijn jongste zoon werd, zes dagen eerder, met 46 anderen, in Varsseveld door een vuurpeloton gedood, eveneens als vergelding voor een aanslag op Duitse soldaten. NB: het oeuvre van J.E.W.G. Kortlang Fzn. is nog niet volledig ge?nventariseerd. De beschikbare oeuvrelijst heeft hoofdzakelijk betrekking op werk in Ermelo.
|